Влијание на физичката активност врз здравјето кај човекот


Почетоците за истражување на односот помеѓу физичката активност (спортувањето) и здравјето датираат уште од 1950 година. Постои огромна бројка на научни докази за позитивните ефекти на физичката активност врз здравјето на луѓето. Тие докази претежно се фокусираат на интраперсоналните фактори, како што се физиолошки, когнитивни и афективни предности, но не ги исклучува ниту социјалните и интерперсоналните придобивки на физичката активност која исто така може да продуцира позитивни здравствени ефекти како кај поединците така и кај заедниците.

Физичка активност е која било телесна активност којашто ја зголемува или одржува физичката форма, општото здравје и добросостојба. Физичката активност се практикува од различни причини, меѓу коишто: зајакнување на мускулите и на кардиоваскуларниот систем, подобрување на атлетските способности, губење или одржување на телесна тежина, како и поради чувството на задоволство коешто се добива како резултат на вежбањето. Честата и редовна физичка активност го подигнува имунолошкиот систем и помага во превенција од "цивилизациските болести" како што се срцева болест, кардиоваскуларна болест, дијабет - тип 2 и прекумерна дебелина 

Таа исто така го подобрува менталното здравје, помага во превенција од депресија, помага во зголемување и одржување на нивото на самодоверба, дури може да ја зголеми и сексуалната привлечност и да го подобри физичкиот изглед на една личност, коишто исто така се поврзани со повисок степен на самодоверба.  Грижата за дебелината на децата е во пораст на глобално ниво а физичката активност може да помогне да се намалат некои од последиците од дебелината кај деца и возрасни. Здравствените работници честопати го нарекуваат вежбањето "дрога којашто прави чуда" - алудирајќи на широката разновидност од докажаните предности коишто тоа ги нуди.

ВОЗРАСНА ГРАНИЦА НА ФИЗИЧКАТА АКТИВНОСТ
Интензитетот наразлични видови на физичка активност варира меѓу луѓето и кај едно лице зависи од предходното искуство на поединецот во однос на вежбањето и неговото ниво на физичката подготвеност (форма). Примерите дадени подолу обезбедуват само препораки и ќе варират помеѓу различни индивидуи. Умерен интензитет на физичка активност бара умерена количина на напор и значајно забрзување на ритамот на срцето. Примери за умерен интензитет на физичка активност вклучуваат:брзо шетање, играње, градинарство, работа низ куќа,лов,активнавклученоство играње и спортови со децата, шетање на миленичињата, градежни работи (како што е изградба на покрив, боење), носење на умерено тешки товари до 20 kg (при селидба и сл).

МЛАДИ ЛУЃЕ (5- 18 ГОД.)
Децата на училишна возраст треба да имаат најмалку 60 минути физичка активност со умерен до напорен интензитет секој ден, за да обезбедат здрав развој. Соодветно ниво на физичка активност им помага на младите луѓе да: 
 Ø  Развијат здрави мускуло-скелетни ткива (коските, мускулите и зглобите) 
 Ø  Развијат здрав кардио-васкуларен систем (срцето и белите дробови) 
 Ø  Развијат невро-мускулна координација и виталност (контрола на кординацијата и движењето) 
 Ø  Одржуваат здравна телесна тежина

ВОЗРАСНИ ЛУЃЕ (18- 65 ГОД.)
 Ø  30 минути умеренa физичка актиност 5 дена во неделата; или 
 Ø  20 минути напорна физичка активност 3 денаво неделата; или 
 Ø Рамномерна комбинација на умерен/ напорен интензитет на физичка активност; и 
 Ø  8-10 вежби за зацврстување на мускулите (8-12 повторувања) најмалку 2 денаво неделата.

СТАРИ ЛУЃЕ (65+ ГОД.)
Физичка активност од рана возраст може да помогне во превенцијата на многу болести. Редовното движење помага да се олесни инвалидноста и болката поврзана со таквата состојба. Значајно е дека дури и старите луѓе кои ќе почнат со вежбање подоцна во животот, имаат придобивки од физичката активност. Старите луѓе кои практикуваат редовна физичка активност покажуват подобрување на рамнотежата, силата, координацијата и моторната контрола, како и поголема флексибилност и издржливост. Се покажало дека физичката активностго подобрува менталното здравје и когнитивните функции кај повозрасните и потпомага во справувањето с оболести како што се депресијата и вознемиреноста. Активен животен стил често им дава можност на старите луѓе да остварат нови пријателства, да одржуват социјални врски и да комуницираат со други луѓе од различна возраст. Се препорачува старите луѓе да имат најмалку 30 минути на физичка активност со умерен интензитет, 5 дена во неделата. Некои препорачани активности застари лица вклучуваат: 
 Ø  Вежби за одржување или зголемување на флексибилноста; и 
 Ø Вежби за рамнотежа (се препорачуваат за повозрасните кои имаат ризик од падови при движење)
Физичката активност за старите луѓе може да бидеод различен вид (шетање, пливање, играње, растегнување, велосипедизам, градинарство, пешачење) Старите луѓекои се лекуват или имаат инвалидитет, во однос на физичката активност, треба да бараат совет од доктор.

УЛОГАТА НА ФИЗИЧКАТА АКТИВНОСТ ВРЗ ОРГАНИЗАМОТ КАЈ ЧОВЕКОТ
Физичката активност има влијание врз подобрување на изгледот (формата на телото) јачината на коските, мускулната сила, флексибилноста на скелетот, моторната и метаболната активност. Други области во кои има подобрување од физичката активност се когнитивната функција (помнење), менталното здравје и социјалното прилагодување. Со физичката активност се постигнува исто така зглобна подвижност, рамнотежа, флексибилност, брзина на движење или одење и зголемена физичка координација. Физичката активност има поволни ефекти врз метаболизмот, регулација на крвниот притисок и превенција од зголемена телесна тежина.


Постојат епидемиолошки студии кои покажуваат дека умерената и секојдневна физичка активностго намалуваат ризикот од Кардио-васкуларни заболувања (КВЗ), остеопороза, дијабетес како и некои форми на карцином. Повеќето истражувања покажуваат позитина корелација помеѓу вежбањето и менталното здравје. Најчестите позитивни ефекти од вежбањето се намалена депресија и анксиозност (напнатост, вознемиреност), подобра толеранција на стресните состојби и зголемена самодоверба. Физичката активност може да се користи за превенција или олеснување на лесна или умерена депресија. Физичката активност ја намалува ансиозноста и мускулната тензија со што помага во превенција од стресот. Истражувањата покажуваат дека најчеста активност кај старите лица е пешачењето. 

Пешачењето е целогодишна активност, лесно повторлива навика чија цел е зголемување нафизичката активност кај слабо активната популација.
Одењето е активност која не зависи само од јачината на мускулатурата туку и од рамнотежата и од способностите кои се учат секојдневно во текот на животот. При пешачењето како и при вежбите се користат само големите мускули на телото, се зголемва активноста на срцето и белите дрбовии.


Старите лица уживаат во извршување на т.н. корисни вежби како градинарство и други работи во и надвор од куќата, одење на пазар, до продавница за купување на секојдневни артикки и се што им овозможува движење наедвор од домот. За оценка на здравствената состојба важно е да се следи и одот кај старите лица од страна на здравствениот персонал кој дава важни податоци за менталниот статус, мускулната сила, опсегот на движење на зглобовите, моторните движења, концентрацијата на лицето, како и рамнотежата во седечка и стоечка положба на телото.

Во 60-тите, а посебно во 70-тите години од животот, сетилото за мирис е значително ослабено, што кај повеќето влијае врз изборот на прехранбени продукти. Промените во сетилото за мирис и вкус кај повеќето стари лица предизвикува желба за слатко. Во староста се јавуваат и промени на очите –макуларна дегенерација (промени на очното дно, на мрежницата) и катаракта (перде). Промени во органите за варење пред се се однесуваат на намалување на количината на плунка, што придонесува за слабост на усната шуплина, вкусот на храната, но и потешко голтање.

ДИГЕСТИВЕН СИСТЕМ
Сувоста на усната шуплина влијае на поголемо појавување на расиоување на забите (кариес), како и на заболување на непцата (парадонтопатија), а како краен резултат се јавува губење на забите. Поради губење на забите исхраната на старите лица кај повеќето е отежната. Многу е потешко варењето на храната, слузокожата на органите за варење се троши (атрофира), така што се отежнува усвојувањето на градивни и заштитни материи, пред се витаминот Б12. Промените во дебелото црево кои што ги редизвикува стареењето, како и намален внес на течности и прехрамбени влакна, предизвикува проблеми со празнењето на цревата – запек (констипација). Одредени епидмиолошки студии докажале дека 20-30% од старите луѓе страдаат од запек.
ДИЈАБЕТЕС 
Во пооднинатите години и работата на панкреасот се намалува. Клетките во организмот на човекот со годините стануваат се помалку чувствителни на дејството на важниот хормон на панкреасот, инсулин што може да доведе до шеќерна болест (diabetes mellitus).
Срцето и крвните садови послабо работат во старост. Бубрезите се намалуваат со стареењето, со што способноста за прочистување (филтрирање) на крвта е многу помала, особено за метаболитичките продукти на белковините.

ХОЛЕСТЕРОЛ
Со стареењето се зголемува количеството на масно ткиво, се намалува количеството на мускулното ткиво и коскено ткиво. Зголемената маса на масно ткиво го зголемува ризикот за оболување од хронични болести. Намалувањето на мускулната маса и мускулната сила предиквикуваат слабост, намалена подвижност и зголеменас изложеност на повреди и скршеници. Коскената маса исто така се намалува што ја зголемува можноста за скршеници на коските. Секојдневните вежби помагаат да се одржи мускулната маса, цврстината на коските и кардиореспираторните функции (работата на срцето и белите дробови).
Телесната маса која што се одржува во подолг временски период е еден од важните знаци за добро здравје. Премала телесна маса како и дебелна претставуваат голем ризик за здравјето особено кај старите лица.

ХОРМОНСКИ ПРОМЕНИ
Намалената функција на многу хормони влијае врз бројни промени во животот на старите лица. Хормонските промени условуваат промени во регулација на нивото на шеќер во крвта, количината на вода во организмот, телесната температура и телесната композиција. Едно од најчестите промени кај старите лица е зголеменото ниво на шеќер во крвта. Постојат повеќе причини за тоа- панкреасот помалку го произведува хормонот инсулинкој што го регулира нивото на шеќер во крвта, а ткивата послабо регираат на дејството на овој хормон.

Околу 40% од лицата 65-74 години и 50% од старите постари од 80 години боледуват од шеќерна болест, а кај половина од нив не е благовремено откриена (дијагностицирана). Покрај овие хормонални промени, често е и нарушувањето на функционирањето на хормонот на штитната жлезда како и нарушувањето на половите хормони.

ИМУНОЛОШКИ СИСТЕМ
Имунолошкиот систем е ослабен, така што многу поголема можноста за оболување од заразни болести, малигни болести и автоимуни заболувања. Состојбата на исхранетост влијае врз отпорноста кон болести и обратно, поголемата склоност кон инфекции и некои хронични болести е условено од состојбата на исхранетост на старите лица. Додатоците во исхраната како бета-каротен и цинк, витаминот Е и витаминот Б6 се препорачуват во исхраната на старите лица за да се зголеми одбрамбената сила на организмот против заразни и незаразни болести.

Некои епидемиолошки студии покаќуваат дека земањето на суплементи кај старите лица доведува до подобрување на имунолошкиот систем во човечкиот организам. Бројните заболувања предизвикуваат слаба подвижност кај старите лица. Најчесто тоа се различни форми на артритис (воспаление на зглобовите) кој предизвикува болка и и отежнато движење. Во староста многу честа е и остеопорозата поради која се јавуват чести појави на скршеници. Изменетиот ментален статус влијае врз исхраната на старите лица и состојбата на исхранетост.

НЕРВЕН СИСТЕМ
Старечката деменција условува послабо помнење, размислување и промена на личноста кај старата особа. Причини за овие појави се мозониот удар, алкохолизмот Алцхајмерова болест (прогресивно и континуирано губење на менталните функции). Ниту една епидемиолошка студија не покажала дека употребата на препорачаните суплементи кај болните од Алцхајмерова болест (холин, лецитин, антиоксиданти) не доведуваат до подобрување и стопирање на оваа болест. Употребата на голем број лекови кај старите лица влијае врз апетитот, промени во чувството за вкус, појава на запек или чести столици, слабост, малаксалост, мачнина. Затоа никогаш не е доцна за нов почеток, за да имаме здрав организам и во староста.

МЕНТАЛНО ЗДРАВЈЕ И РАСПОЛОЖЕНИЕ
Познато е дека редовната физичка активност има големо влијае на физичкото здравје, а во последните неколку години истражувањата покажуваат дека редовното вежбање исто така има влијае и врз менталното здравје. Речиси секој започнува да биде физички активен, најнапред поради придобивките за телото, но редовното вежбање има позитивни ефекти и врз умот. Безброј истражувања покажуваат дека постои неверојатна врска  меѓу физичката активност и емотивната, интелектуалната и социјалната благосостојба на поединецот.
 Ø Редовниот аеробик го зголемува нивото на допамин и серотоин во мозокот, хормони кои се поврзани со чувството на задоволство.
 Ø  Аеробичните вежби го зголемуваат и лачењето на ендорфин, хормон задолжен за подобрување на расположението и енергијата.
 Ø Вежбањето овозможува умот да се ослободи од секојдневните стресови и мисли кои предизвикуваат негативни емоции.
 Ø  Истражувањата покажуваат дека вежбањето може да ги ублажи симптомите на предменструален синдром и депресијата кај жените.
 Ø Вежбањето го подобрува квалитетот на сонот, во текот на кој мозокот се регенерира и се зголемува и нивото на енергија.
 Ø  Докажано е дека тренингот ја намалува напнатоста и во телото и во умот.
 Ø Истражувањата покажуваат дека вежбањето ги намалува симптомите на анксиозност и панични напади.
 Ø  Го подобрува конгитивното функционирање во средната и постарата доба од животот.
 Ø Вежбањето влијае брз подобро расудување, размислување, учење и креативност.
 Ø  Го зголемува нивото на самодоверба и ентузијазам за животот.
 Ø  Истражувањата покажуваат дека одлично влијае и врз сексуалниот живот.
 Ø Вежбањето ја зголемува социјалната активност и го намалува чувството на осаменост и изолација.
 Ø  Сѐ на сѐ физичката активност е еден од најдобрите начини да се чувствувате среќни и задоволни.

СОН
Преглед на објавени научни истражувања, којшто датира од 2010 година, укажува дека најчесто, вежбањето води до подобар сон кај повеќето луѓе и помага да се елиминираат нарушувања на сонот како што е несоницата. Можеби најповолно време за вежбање е 4 до 8 часа пред спиење, макар што вежбањето е корисно во кое било време од денот и да се извршува, со можен исклучок на напорно вежбање коешто може да го наруши сонот доколку се практикува непосредно пред времето за спиење. Во секој случај, нема доволно докази за да се донесат детални заклучоци во врска со поврзаноста меѓу вежбањето и неговото влијание врз квалитетот на сонот.

Според едно истражување спроведено во 2005 година, вежбањето претставува најдобрата алтернатива на апчињата за спиење коишто се користат против појавата на несоница. Апчињата за спиење чинат повеќе отколку тоа да се посвети време на секојдневна навика за одржување на виталноста, а со текот на годините, тие може да имаат и опасни последици врз здравјето. Вежбањето може да претставува здрав, безбеден и економичен начин на патот кон постигнување подолг и подобар сон.

ПРАВИЛНА ИСХРАНА
Правилната исхрана е исто толку важна за здравјето како што е вежбањето. Кога сме физички активни, квалитетната исхрана станува уште поважна бидејќи треба да го снабди телото со правилниот сооднос на макронутриенти и микронутриенти, со цел да му помогне на телото во процесот на закрепнување по исцрпувачки тренинг.

ПРЕКУМЕРНО ВЕЖБАЊЕ
Премногу вежбање може да биде штетно. Без правилен одмор, се зголемува можноста за добивање на мозочен удар или за појава на други проблеми поврзани со циркулацијата на крвта, а мускулното ткиво бавно се развива. Екстремно напорно, долготрајно аеробно вежбање, какво што практикуваат спортисти коишто се подготвуваат за повеќе маратони, се поврзува со оштетување на срцето и со абнормалности на срцевиот ритам. Несоодветното вежбање може повеќе да штети отколку да користи, а дефиницијата за "несоодветно" варира од индивидуа до индивидуа.

При извршување на многу активности, особено при трчање и при велосипедизам, постои можност за појава на значителни повреди, како резултат на лошо организирани програми на вежби. Повредите коишто се предизвикани како последица на незгоди, сè уште претставуваат главна загриженост, додека пак последиците од зголемената изложеност на загаден воздух предизвикуваат само мала загриженост.      

Во екстремни случаи, прекумерното вежбање поттикнува сериозни нарушувања на мускулната способност. Невообичаено прекумерно напрегање на мускулите води до рабдомиолиза (мускулно нарушување), којашто најчесто се јавува кај новите регрутирани војници. Друга опасност претставува претренираноста, кадешто интензитетот или јачината на тренирањето го надминува капацитетот на заздравување на телото од една до друга повреда на мускулите.

Ненадејно престанување на прекумерното вежбање, исто така може да создаде промена во расположението. Може да дојде до појава на депресивни чувства и на вознемиреност поради повлекување на природните ендорфини коишто се ослободуваат како резултат на вежбањето. Вежбањето треба да се извршува во рамките на природните граници на способностите на одредена индивидуа. Додека прагот на толеранција на еден состав од зглобови и од мускули дозволува да се издржат повеќе маратони, друго тело може да се оштети по 20 минути лесно џогирање. Физичката подготвеност и прагот на толеранција мора да се определи кај секое лице коешто е физички активно. Прекумерното вежбање може да предизвика губење на менструалниот циклус кај жената, симптом познат како аменореја.

Училиштата се единствени места каде младите може да најдат време, сретства и можност за физичка активност. Училиштата нудат единствена, систематизирана можност за младите луѓе да учествуваат и да научат за физичката активност. Научилишнитечасови по физичкакултура,како и други активности, децата„се движатзаздравје“ и учат безбедни вештини на физичка активност вооколината, штосе поддржуваод учителите, родителите и пријателите. Важно е дека кога навиките на физичка активност и здравиот стил на живот, се стекнуват во детството и младоста, најверојтано овие навики ќе се одржуват вотекот на целиот живот.Според тоа, подобрување на нивото на физичка активност кај младите луѓе е условза подобрување на иднотоздравје на целото население.





Автор: Иван Ефтимов
Користена литература:
- www.iph.mk
- www.wikipedia.org
- www.facebook.com

Контакт: naucibiologija@gmail.com
Забрането е копирање на мaтeријал без дозвола од авторот

Comments

Popular posts from this blog

Синџир на исхрана

Мутации

Градба на клетката