Мутации

Мутација претставува промена на случајна секвенца на нуклеотиди во молекулата на DNA, кое предизвикува промена во карактеристиките и не мора да се пренесaт на потомството. Се јавува спонтано или индуцирано (со дејство на мутагени агенси) . Оваа промена ќе биде присутна во мал дел од популацијата (варијанта). Генетската единица способна за мутирање е генот , единица на наследната информација која е дел од молекулот на DNA . 

Прв научник кој го дефенира поимот “Мутација” бил Хуго де Врис, кој во своето дело “Teорија на мутацијата” во 1901 година. Зборот потекнува од латинскиот јазик “mutare” што значи промена. Подоцна беше откриено дека она што Де Врис го нарекол мутација е всушност рекомбинација на гените. Мутацијата на наследниот материјал е во прилог на двојниот Вотсон и Криков модел на DNA хеликсот, и би бил дека мутацијата е секоја промена во секвенцата на DNA нуклеотидите. Кога еден или неколку хромозомии се засегнати со одредена мутација, се добива хромозомска мутација. Доколку мутацијата предизвикува промена на геномот се нарекува геномска мутација.

ВИДОВИ НА МУТАЦИИ 

Примарна форма на наследната, односно генотипската менливост претставува мутациона менливост или мутација. Тоа всушност претставува промена предизвикана во генотипскиот материјал на, како резултат на влијанијата на факторите на животната средина.

Во зависност од причината за појава на ваквите промени во генотипскиот материјал разликуваме:

 Ø  Спонтани

 Ø  Индуцирани

Спонтани мутации- се јавуваат неочекувано (20%), без видливи причини или од непознати фактори и настануваат како резултат на спонтани хемиски лезиина DNA молекулата.

Индуцирани мутации- тие се настануваат како резултат на дејствување на хемиски агенси при различни експерименти.

СПОНТАНИ МУТАЦИИ

Таутомерија- кога поедини атоми на водород од позиција 6 ќе преминат во позиција 1 (од амино во имино група) или обратно од 1 во 6 позиција во пуринскиот или пиримицинскиот прстен доаѓа до промени во поврзувањето, па А се однесува како G или обратио 

Депуринација- подразбира прекин на гликозидна врска помеѓу пуринска база и дезоксирибоза cо последователно губење на аденинскиот или гванинскиот остаток од DNA молекулот. 

Дезаминација- при овој процес цитозинот преминува во урацил кој е комплементарен со аденин и настанува транзиција во тек на репликација 

Оксидативно оштетување на нуклеотидните бази како облик на спонтана лезија при што поради активните молекули (радикали) настанува трансверзија.

ИНДУЦИРАНИ МУТАЦИИ

Ерата на индуцираните мутации, односно развојот на мутационата генетика како нова дисциплина започнува по откритијата на Нобеловецот Мулер, (1927), кој во експерименти на Drasophila melanogaster co високи дозн на Х-зраци ќе предизвика мутации кои се наследни промени. Овие истражувања се од огромно значење за сознанијата за природата на гените и суштината на трансмисијата на наследните својства кај генерациите. Развојот на мутационата генетика и сознанијата од мутагенезата придонесоа за откривање на голем број мутагени агенси кои предизвикунаат промени во структурата на гените или хромозомите, кои иако експериментално не се применуваат врз човекот, сепак делуваат и на него. Од таму и мислењето на некои истражувачи дека под индуцирани мутации може да се сметаат промените предизвикани од физички, хемиски или биолошки агснси во текот на прогенезата кои се пренесуваат на потомството (Казазин, 1985).

ХЕМИСКИ МУТАГЕНИ АГЕНИ

1. Мутагени агенси кои дејствуваат врз реликацијата на DNA. 

a) Базни аналози- се вградуваат за време на репликацијата во молекулата на ДНА. 5- бромурацилот, 5-Bu-аналог на Т може да премине во таутомерна-енолна форма, која се врзува со гванин (G), и доведува до транзиција па А-Т во G-C. 2-аминопиринот кој се врзува со Т така и со С предизвикува транзипија на А=Т во G≡C и G≡С во А=Т). 

б) Акридински бои-профлавинот предизвикува генски мутации преку делеции и инсерции.

2. Мушатени агенси кои предизвикуваат директна промена на DNA молекулата 

a) Модификаторите на базише во DNA не предизвикуваат отстранување на нуклеотидите и формирање на попречни врски во DNA полинуклеотидните низи. Азотеста киселина преку дезаминација аденинот (А) го претвара во хипоксантин, додека цитозинот (С) го претвора во урацил (U), со што предизвикува транзиција G≡C во А=Т. Хидроксиламинот има поспецифично дејство при што доведува до таутомерна промена на цитозин (С) во тимин (Т), додека мутацијата во овој случај се состои во замена на G≡C со А=Т парот. 

б) Алкалните aгенси-радиомиметички субстанци- етил метил сулфонат (ЕMS), етил етан сулфонат (EES); димешил сулфонат (DMS); диетил сулфонат (DES); метил метан сулфонат (МMS);B иперит, нитрозогванидин (NG) и др. -ефектот е "frameshifl" мутации и транзиции

3. Мушатени агенси кои индиректно дејствуваат на синиезата и репарацијата на DNA молекулата 

-Уретан; 5-аминоурацил; 6-меркаптопурин и др. -имаат слична хемиска структура со обичните бази или со нивните прекурсори. Уретанот предизвикува големи промени во DNА од категорија на делеции. -кофеин, теобромин, акрифлавин и др.- го инхибираат процесот на репарација, се смета дека дејството на оваа категорија мутагени агенси се остварува преку модификација на ензимот DNA полимераза.

ФИЗИЧКИ МУТАГЕНИ АГЕНСИ

Физички агенси се група на извори на енергија кои предизвикуваат различни заболувања кај целата хумана популација. Примери на физички агенси се: бучава, вибрации, електромагнетни зрачења, електрична енергија и екстремни температури. Доколку човечкиот организам е изложен на поголеми дози од овие агенси, истите може да дејствуваат летално, токсично или канцерогено, предизвикувајќи соматски мутации и генотоксични ефекти, додека малите дози можат да имаат кумулативен ефект врз генетскиот материјал на експонираната индивидуа.

 Ø  Температура

 Ø  Нејонизирачко електромагнетно зрачење

 Ø  Јонизирачко електромагнетно зрачење

 Ø  Корпускуларно зрачење

ТЕМПЕРАТУРА

На висока температура молекулите и атомите се многу помобилни, што може да доведе до меѓумолекуларни замени, а со тоа пак да се добие мутација. Повеќето хемиски реакции се одвиваат на зголемени температури, состојба која може да влијае на зголемување на фрекфенцијата на мутациите, така разликите понекогаш можат да бидат и до пет пати повеќе во однос на ниските температури. Утврдено е дека топлината има влијание врз дезаминацијата на цитозинот (С) при што се формира урацил (U), слично како мутагеното дејство на азотестата киселина, а на тој начин условува појава на транзиција (С) во (Т) и на транзверзија (G) во (С).

НЕЈОНИЗИРАЧКО И ЈОНИЗИРАЧКО ЗРАЧЕЊЕ

Радноактивното зрачење спаѓа во најстарите и најсигурни мутагени агенси кои се користат за добивање на индуцирани мутации по експериментален пат. Сите видови на радијација претставени како електромагнетски како корпускуларни зрачења, во различна мера способни се да ја изменат структурата на ДНА и при тоа да предизвикаат одредена мутација, односно степснот на мутагеноста на радијацијата е во тесна врска со физичките својства на зраците. Според физичките својства на зраците електромагнетското зрачење може да биде: joнизирачко (предизвикано од Х и гама зраци) и нејонизирачко (од ултравиолетови зраци). 

Ултавнолетовите зраци (UV) предизвикуваат неjонизирачко електромагнетско зрачење. Тоа се зраци со голема бранова должина и со мала енергија, поради што продорната моќ е многу помала во споредба со Х зраците. Нивниот мутагени ефект се чувствува само на поединечни клетки, како бактериски, полен и др., или на слични култури каде клетките се поредени во еден слој, кога зраците не мораат да поминуваат низ подлабоките слоеви на ткивото. Во соединенијата кои не апсорбираат UV -зраци не доаѓа до молекуларна екситација, па ни до хемнски промени кои покасно би можеле да предизвикаат генетски промени. Фотоните на UV-зраците најдобро се апсорбираат од нуклеинските киселини, нешто послабо од протеините, додека од останатите компонентн на клетката уште послабо.

ЈОНИЗИРАЧКО ЕЛЕКТРОМАГНЕТНО ЗРАЧЕЊЕ

Х-зраците предизвикуваат јонизирачко електромагнетско зрачење кое има кратка бранива должина. Когa сноп од брзи електрони во рентгенска цевка удира во метален блок ќе се пojават високо енергетски електромагнетски зраци, кои благодарение на големата продорна моќ навлегуваат длабоко во живата материја лоради што имаат посебно биолошко значене. Нивното дејство пак може да биде директно или индиректно. При директното дејство фотоните на Х-зракот удираат директно во атомот, додека пак индиректното дејство се состои во тоа што при проаѓањето низ живата материја, овие зраци создаваат доста реактивни радикали (како Н и ОН), кои стапуваат во реакција со други молекули, и условуваат разни прекини. Што значи и при индиректното дејствување се добива истиот ефект како и при директното јонизирање на молекулите.

Гама (γ) зраците исто така предизвикуваат електромагнетско јонизирачко зрачење кое се добива при радиоактивно распаѓање. Денес воглавно се добиваат од радиоактивен кобалт (Со⁶⁰), кој се става во т.н. кобалтна бомба. Познато е дека освен кобалт и други радиоактивни изотопи можат да имаат мутагено дејство, такове радиоактивниот фосфор (Р³²). Меѓутоа и изотопи кои се наоѓаат во организмот можат да предизвикаат мутации.

КОРПУСКУЛАРНО ЗРАЧЕЊЕ

Алфа зраци или честици кои претставуваат хелиумови јадра што се емитираат од радиоактивни супстанци, а се користат само за површинско зрачење. 

Бета зраци или честици претставуваат електрони кои се емитираат со голема брзина од атомското јадро на некои радиоактивни супстанци. Бета честиците исто така се користат за површински зрачења, бидејки дометот им е доста мал. 

Нyтроните пак се честици без електричен полнеж, а со маса како протон, и бидејки немаат електричен полнеж не се апсорбираат лесно и имаат голема продорна моќ, односно минувајќи, неутроните низ живата материја произведуваат протони кои имаат јака пенетрациска моќ. 

Неутронот се губи кога ќе дојде во контакт со атом во чие јадро ќе се инкорпорира со што ќе се добие нов изотоп кој ќе ослободува протони и енергија. Ако се случи неутронот да се инкорпорира во азотот на нуклеинската киселина или на протеинската молекула, азотот може да премине во јаглерод и со тоа да се добие лабилна ситуација која е потенцирана со ослободување на енергија. Меѓутоа, ако азотот се наоѓа во молекула која го изградува хромозомот тогаш на ниво на хромозомот сe јавуваат драстични промени кои најчесто доведуваат до хромозомски прекини, па затоа за неутроните важно е местото каде се случува pакцијата.

КЛАСОФИКАЦИЈА НА МУТАЦИИТЕ

МОРФОЛОШКИ МУТАЦИИ

Тие влијаат на морфологијата на самата единка, нивната дистрибуција на телото. Тие ја менуваат бојата или обликот на кој било орган кај животно или растение. Обично произведуваат малформации . Пример за мутација што создава малформации кај луѓето е оној што ја одредува неврофиброматозата . Ова е релативно честа наследна болест (1 на 3.000 лица), произведена од мутација на хромозомот 17 и има 100% пенетрабилност и променлива експре-сивност. Нејзини главни фенотипски карактериистики се присуството на неврофиброми , глиома на оптички нерви, кафеаво-кафеави точки на кожата,хамартоми на ирисот, заболувања на коските.  Често се јавува ментална ретардација и макроцефалија.

ЛЕТАЛНИ И ШТЕТНИ МУТАЦИИ

Тие се оние кои влијаат врз опстанокот на самиот организам, предизвикувајќи ги да умрат пред да достигнат репродуктивна зрелост. Кога мутацијата не создава смрт, доаѓа до намалување на способноста на поединецот да преживее и / или да се репродуцира, се вели дека мутацијата е штетна . Овие типови на мутации обично се предизвикани од неочекувани промени во гените кои се од суштинско за опстанокот на единката. Во принцип, смртоносните мутации се рецесивни, односно тие се манифестираат само во хомозигоза состојба за оние гени поврзани со Х-хромозомот кај луѓето.

УСЛОВНИ МУТАЦИИ

Условните мутации (вклучително и условно смртоносните) се многу корисни за проучување на тие гени кои се среќаваат кај бактериите. Кај овие мутанти, мора да се разликуваат два вида на услови:

• Рестриктивни услови (исто така наречени и недопустливи)- се оние услови на животната средина под кои индивидуата ја губи одржливоста, или неговиот фенотип се менува, бидејќи генот засегнат со мутација ја губи својата биолошка активност.
• Дозволени услови - се оние под кои производот на мутираниот ген сè уште е функционален.

БИОХЕМИСКИ МУТАЦИИ

Тие се промени што создаваат загуба или промена на некоја биохемиска функција, како што е активност на одреден ензим. Тие се откриени бидејќи организмот што ја претставува оваа мутација не може да расте или да се размножува во медиум во in vitro културa. Микроорганизмите се избор на материјал за проучување на овој вид мутации бидејќи дивите соеви треба само да се одгледуваат во медиум составен од неоргански соли и извор на енергија како што е глукоза. Тој вид на медиум се нарекува минимум, а видовите што растат на него се нарекуваат протрофични. Секое мутантно оптоварување за генот што произведува ензим кој припаѓа на одредена метаболички пат , ќе бара минимум медиум во in vitro културaта да биде дополнет со крајниот производ на метаболичкиот пат. Тој вид се нарекува ауксотрофен.

НАСЛЕДНИ МУТАЦИИ

Познати уште и како хередитарни мутации кои се пренесуваат преку половите клетки се нарекуваат и герминативни мутации. Овие мутации се пренесуваат на следната генерација и имаат поголема важност во биолошката еволуција.

ГЕНСКИ МУТАЦИИ

Познати уште и како соматски мутации се јавуваат во телесните клетки кај организмите. Познато е дека наследната информација е кодирана во редоследот (секвенцата) на нуклеотидите во полинуклеотидните низи на DNA молекулата, и дека се зачувува преку сложени биохемиски-молекуларни процеси, кои освен репликативна имаат и репаративна функција. Од ова пак произлегува дека мутациите можат да бидат во резултат на одредени промени или грешки на сите можни нивоа при овие процеси.

Мутагените агенси (фактори) можат да имаат одредено влијание на нормалната функција на генетскиот материјал, преку предизвикување промена во структурата на самата DNA молекула или пак преку промени на ензимите кои учествуват во нејзнната биохемија. До неодамна, повеќето проучувања за молекуларните основи на генските мутации се базирани на промените во редоследот на аминокиселините, утврдени кај протеински молекули што се кодирани од мутирани гени.

Пример за појава на таков вид на мутација е канцерогеното ткиво. Според карактерот на промената можат да бидат:

 Ø  Субституциски

 Ø  Вонфазни

Субституциски мутации- се смета дека околу 20% од спонтаните мутациии се како резултат на субституција (замена) на базни парови. Постојат два типа на субституција на базните парови и тоа:

Транзиција- Се појавува кога имаме замена на една пуринска со друга пуринска база, или пак со една пиримидинска со друга пиримидинска база.

Трансверзија- се појавува кога имеме замена на пуринска со пиримидинска база, или пак со пиримидинска со пуринска база.

ВИДОВИ НА СУБСТИТУЦИСКИ МУТАЦИИ

Субституциските мутации предизвикуваат промена на една азотна ббаза во триплетот, со шшто доаѓа до промена на аминокиселинската секвенца а со самото тоа се добива протеин со променета 3D конформациј и истиот е нефункционален протеин. 

• Синонимни (тивки) мутации- Промена на триплетот не резултира со промена на аминокиселината во полипептидниот ланец. Се смета дека 23% од субституциските генски мутации не предизвикуваат промена во структурана на протеинската ммолекула. Пример: CGG- аргинин, ако се промени една азотна база, CGT, CGA- повторно се добива аргинин.
• Неутрални мутации- Предизвиканата промена на една азотна база резултира со промена на различна, но еквивалентна аминокиселина. Промер: AAA- лизин, AGA- аргинин.
• Смиленс (Мissense) мутации- Промената на една азотна база oд триплетот резултира со промена на аминокиселината. Пример: UAC- тирозин, ААС- аргинин.  

• Безсмислени (Nonsense) мутација- Промената на триплетот резултира со прекинување на биосинтезата на полипептидната верига, како резултат на присуството на стоп кодони (UAG, UGA, UAA).

ВОНФАЗНИ МУТАЦИИ

Крик и сор. Во 1961 год. при испитувања на на некои r- II мутации на Т- 4 фагот, заклучиле дека профлавинот предизвикува инсерција, односно вметнување на еден или повеќе нуклеотидни парови во DNA молекулата на Т-4 фагот. Тие предизвикуваат промена во структурана на генетичкиот код помнувајќи од местото на промената, па се до крајот на генот.

ХРОМОЗОМСКИ МУТАЦИИ

Тие, обично се последица на напречни хромозомски прекини и повторно спојување на прекинатите делови (краеви), кои можат да се спојат на ист начин (реституција) или пак да се спојат во структурна промена и со тоа да се добијат нови хромозомски форми и да се наруши линеарниот континуитет на хромозомите. Прекинатите делови можат и да не се спојат и на таков начин се добиваат центрични и ацентрични фрагменти. Ацентричните делови од хромозомите во наредните делби ќе се изгубат, додека центричните благодарение на присуството на центромерот и понатаму ќe cе делат. Повеќето од прекините на хромозомите се јавуваат спонтано, меѓутоа можат да бидат и индуцирани со различни мутагени агенси. Овој феномен има неверојатно значење бидејки хуманите популации денес се изложени на биолошки, физички и речиси неброени хемиски мутагенси.

Хромозомите можат да се прекинат на било кој стадиум на клеточниот циклус; во G₁, S и G₂, подфазите од интерфазата во текот на митозата или мејозата. Различните типови клетки и клеточни стадиуми покажуваат мошне различни одговори на агенсите кои предизвикуваат прекини на хромозомите. Прекините на хромозомите можат да бидат хромозомски, ако настанат во G, фазата кога хромозомите уште се еднократни (се состојат само од една хроматида) или хроматидни, ако настанат по редупликацијата на хромозомите во G, фазата. Се смета дека некои хромозомски региони и поедини хромозоми се повеќе склони на прекини од други. Така на пример, X- хромозомот, 2, 10, 11, 12, 17, 20 пар на хромозоми, а особено 16q имаат чувствителни места кои се подложени на прекини. Очигледно е дека генотипот на секоја индивидуа го одредува основното ниво на аберации. Нивната честота варира од лице до лице, а во просек се сретнуваат во околу 0,8% клетки. Станува збор за спонтаните прекини и прераспределби на хромозомите кои се јавуваат како што се гледа во многу мал број кај човекот. За разлика од нормалните краеви на хромозомите (теломерите) прекинатите делови имаат хемиски афинитет за привлекување. За да се два хромозоми спојат треба да бидат близу еден до друг. Времето за поврзување на прекинатите делови на хромозомите (прераспределбата) e ограничено.

ПРИЧИНИ ЗА ПРЕКИН НА ХРОМОЗОМИТЕ

Покрај спонтаните прекини на хромозомите постојат и индуцирани прекини и прераспределби. Како силни агенси кои вршат прекини на хромозомите се различните типови на јонизирачко зрачење, како и ултравиолетовото зрачење. Jонизирачкото зрачењее дел од природната средина на човекот и широко се применува во медицински цели и во индустријата. По престанокот на зрачењето честотата на аберациитe се намалува со текот на времето, но извесен дел се задржува и над нивото на спонтаните прекини по многу години од зрачењето. Јонизирачкото зрачење доведува до хромозомски прекини на сите стадиуми од митозата и мејозата иако постои диференцијална чувствителност на различни фази во различни организми. Колку е поголема дозата на озрачување толку се повеќе и појавите на прекини. Многу истражувања се насочени на механизмот на настануванњето на аберации под дејство на радијацијата. При тоа, е предложена “таргет теорија”, по која директното погодување на хромозомот резултира со прекин. Друга теорија означена како “хемиска теорија” појавата на прекините јa објаснува по посреден пат, а таа се состои во следното: радијацијата индуцира појава на различни супстанци и радикали во клетката кои се силно кластогени и вршат прекини на хромозомите.

Во индуцираните прекини спаѓаат и тие предизвикани со хемиски супстанци. До денес е утврден голем број на материи, кои ги прекинуваат хромозомите. Тука спаѓаат алкалирачки агенси, аналози на нуклеинскте киселини, пурини, антибиотици, азотни соединенија и др. Се уште малку се знае за интеракцијата помеѓy вирусите и хромозомите која предизвикува прекини на хромозомите. Во акутни вирусни инфекции се забележани различни оштетувања на хромозомите. На крајот да се споменат и генетичките фактори како причина за прекини на хромозомите. Тоа значи дека, различни особи имаат различна стапка на спонтани хромозомски прекини.

До денес добро се дефинирани вие синдроми: Fanconi-ева анемија, Bloom-oв синдром и др., кои се одликуваат со наследна нестабилност на хромозомите. Овие лица ce подложени на малигни трансформации. Хромозомските прекини не се јавуваат случајно во хромозомите на човек. Техниките на пруги покажале дека прекините речиси секогаш се јавуваат во еухроматинските региони. Докажано е дека различни мутагени агенси предизвикуваат прекини на различни места на хромозомите. Структурните промени на хромозомите можат да бидат: интрахромозомски - кога процесите на прераспределба се одигруваат на еден хромозом и интерхромозомски- кога прераспределбите се вршат помет два или повеќе хромозоми.

ИНТРАХРОМОЗОМСКИ ПРОМЕНИ

Во интрахромозомски промени спаѓаат: делеции, дупликации, инверзии, ринг хромозоми, изохромозоми, гапови.

ДЕЛЕЦИИ

Делециите во суштина претставуваат парцијални моносомии, Тие настануваат кога некој хромозом ќе изгуби еден свој дел. Во тој случај во клетката секогаш постои еден дел со центромер- центричен дел и еден дел без центромер- ацентричен дел, кoј најчесто во текот на делбата се губи. Поради губењето на дел од генетскиот материјал доаѓа до генетска нерамнотежа. Делециите обично имаат мошне штетни ефекти (последици) за својот носител. Губењето на поголеми блокови гени е летално, а особено ако ги зафатат и двата хомологни хромозоми. Делециите на автосомите се секогаш штетни, додека пак во хомозиготна состојба се летални, бидејки повеќето од регионите на хромозомите се неопходни за нормален вијабилитет на единката. Делециите во хетерозиготна состојба, а тие се и најчести, исто така, можат да бидат летални.

Тоа зависи од значењето на изгубените генетски сегменти, кои предизвикуваат различни фенотипски ефекти или пак се поттикнува функцијата на гените на неоштетениот хомологен хромозом бидејки штетните рецесивни гени cега непречено можат да се изразат во фенотипот. Оваа појава е означена како псевдодоминација (изразеност на рецесивен ген во еднократна доза). Ако промената го зафати само едниот крак на хромозомот делециjaта се нарекува парацентрична, додека ако промени се јават истовремено и на двата крака (од двете страни на центромерот) станува збор за перицентрична делеција. Делецијата може да биде и терминална, а тоа е кога постои само еден прекин, односно едниот крак од хромозомот губи помал или поголем сегмент од својот крај и интерстицијална, кога се jавуваат два прекини, а хромозомот губи еден внатершен дел. Кога делецијата ќе се случи на едниот од двата хомологни хромозоми станува збор за хетерозиготна делеција.

Kaj човекот најчеста делеција која се јавува е синдромот "мачкино плачење" (сri du chat). Taa претставува хетерозиготна делеција на кусиот крак на 5-тиот хромозом. Неговата инциденца е 1:50.000 или 1:100.000 новороденчиња. Смртноста со овој синдром е висока во раниот период. Фенотипски карактеристики на лицата со овој синдром се следните: специфично плачење на новородените поради отетени гласни жици, мала глава, низок раст, округло лице и неправилни уши, како и тешка умствена заостанатост. Позната е и делеција на долгиот крак на 22-от хромозом означена како Филаделфија хромозом (Philadelphia). Тaa е поврзана со хронична миелоидна леукемија. Други познати делеции на хумани хромозоми се тие на 4, 13 и 18 хромозом.

РИНГ (RING) ХРОМОЗОМИ

Bо генетски смисол ринг или прстенест хромозомот претставува теломерна делеција бидејки настанува по прекини на двата краја на хромозомот со што се губат теломерните региони кои им обезбедуваат стабилност на хромозомите. Теломерите се неопходни за одржување на линеарниот интегритет на хромозомот, иако морфолошки не се разликуваат од останатиот дел на хромозомот. Прекинатите делови без теломерите се "лепливи", меѓycебно се спојуваат во прстенеста творба означена како ринг хромозом. Ринг хромозоми се најдени во сите хромозоми на човек. Докажано е дека оваа хромозомска аберација се изразува со пореметувања во растот. При анализа на ринг хромозоми на различни автосоми опишани се: мајор и минор соматски аномалии и лесна ментална ретардација Но, кај многу носители на ринг хромозоми не се јавуваат соматски аномалии.

ДУПЛИКАЦИИ

Дупликациите се хромозомски аберации спротивни на делециите. Тие за прв пат се откриени и опишани од Бриџис во 1919 год кај Drosophila melanogaster. Кога еден фрагмент од еден хромозом помине на друг хомолoген хромозом тогаш фрагметот влегува во состав на хромозомот и така првиот хромозом претрпува делеција, додека вториот дупликација (удвојување). Вo хромозомот со дупликација некои гени се повторуваат двапати. Дупликациите, како и делециите настануваат како последица на други хромозомски аберации (инверзии и транслокации), а и како резултат на неправилен кросинговер кога хомологните хромозоми aсиметрично се спаруваат или со неправилна размена на сестринските хроматиди. Дуплицираните сегменти можат да бидат:

 Ø  Тандемна дупликација- кога дуплицираните сегменти се соседни еден до друг.

 Ø  Обратно тандемна дуликација- кога дуплицираните сегменти се обратни

 Ø  Терминално тандемна дупликација- кога дуплицираните сегменти се наоѓаат на крајот, односно терминално на самиот хромозом.

Покрај тоа што се работи за зголемување на генетскиот материјал, неможе да се каже дека дупликациите имаат секогаш поволен ефект, бидејки во многу случаи тие се дури и смртоносни. Како и да е дупликациите имаат големо значенње за еволуцијата на организмите бидејки со нив ce усложнува генетскиот материјал одејки од попростите кон сложено градените живи организми. Пример за видлива дупликација претставува. Ваr - локус на X - хромозомот кај винската мушичка. Оваа дупликација се однесува на промена на формата на очите. Дуплирање или триплирање на овој сегмент доведува до пореметување на генската рамнотежа и резултира во намалување на бројот на фацети во сложеното око на винската мушичка, кое е под контрола на еден од опфатените локуси.

ПРЕКИН (GAP)

Преставува структурна промена на хромозомот каде не е прекинат континуитетот на хроматидата, но хроматинската маса е редуцирана на поедини места. Прекини се сретнуваат кај некои генски условени состојби (Bloom-ов синдром, Fanconi-ева анемија). Дупликациите кај кои сегментите од хомологен хромозом се означуваат како интрахромозомски, а кај оние каде сегментот е од нехомологен хромозом се интерхромозомски дупликации.

ИЗОХРОМОЗОМИ

Се формираат во текот на нерегуларни кариокинези кога наместо надолжно делење на хромозомите на крајот од метафаза, по грешка ќе се случи напречна поделба во предел на центромерот. Од вака поделениот хромозом се формираат изохромозоми кои имаат идентични краци и по морфологија секогаш се метацентрици во тесна смисла на зборот. Cекој изохромозом во исто време носи и делеција и дупликација, па доколку се формира во текот на втората мејотска делба, резултира со дефектни гамети во кои е присутен изразен дисбаланс на гените.

Од тие причини понекогаш изохромозомите се означуваат и како инвертирано дуплнцирани хромозоми. Најчести изохромозоми формираат хромозомите од D групата и Х хромозомот. Ефектот од вака реаранжираните хромозоми врз фенотипот зависи од тоа кои хромозоми учествуваат во структурните промени како и тоа кои сегменти од нив сe опфатени со промените.

ИНВЕРЗИИ

Како резултат на прекин на две места на еден хромозом при што прекинатиот сегмент се свртува за 180° и повторно се сврзува со останатите два дела на хромозомот така што хромозомот пак останува како целина се добива хромозомска аберација инверзија. При тоа, настанува промена на распоредот на гените; на пример, пред инверзијата редоследот е АВCD, a по инверзијата е АСBD. Инверзијата обично не ги зафака терминалните делови на хромозомот, односно теломерите веројатно заради отсуство на способност да се спојат со откинатите фрагменти на хромозомот. Карактеристично е тоа што на хромозомите со инвертирани pегиони обично е намалена честотата на одвивање на кросинговер. Не e cеедно дали инверзијата го зафака и центромерот или не. Ако со инверзија е зафатен центромерот таквата инверзија се нарекува перицентрична, a ако не е зафатен тогаш таа е парацентрична. При перицентрична инверзија доаѓа до промена на морфологијата на хромозомит.

ИНТЕРХРОМОЗОМСКИ ПРЕКИНИ

Сите промени во структурата на хромозомите кои опфакаат два и повеќе нехомологни хромозоми или хромозомски парови спаѓаат во групата на интерхромозомски структурни промени. Овде спаѓаат транслокацијата и фузија на хромозоми.

ТРАНСЛОКАЦИЈА

Претставува хромозомска аберација која сe jавува како резултат на раззмена на сегменти помету два нехомологни хромозома. Во зависност од начинот на pаспредежбата се разликуаат повеќе видови на транслокации: 

•  Реципрoчна транлокатија има кога по настанатиот прекини на два различни хромозоми реципрочио се изменуваат прекинатите делови и се поврзураат. 
•  Hеретипрочна транлокациа е пренесуване на еден фрагиент од хромозомот на друт нехомологен хромозом. 
•  Robertson- иева транслокација, во потесна смисла подразбира замена на хромозомски сегменти помеѓу два акроцентрични гхромозоми.

Транслокациите можат да бидат уште и симетрични (еуцентрични), кога секој хромозом после транслокацијата има центромерно стеснуване или асиметрични (анеуцентрични) кога се добиваат дицентрични хромозоми и ацентрични фрагменти и да се јавува во хомозиготна или хетерозиготна состојба.

ГЕНОМСКИ МУТАЦИИ

Геномски мутации (абнормалности) се мутации на ниво на хромозомите, кои доведуваат до отстапувања во бројот или формата на хромозомите на одреден вид. Овие промени можат да настанат во текот на митозата или на мејозата. Према тoа, ако со мутација се менува бројот на хромозомите тогаш таквите мутации се нумерички, а ако се менува формата на хромозомите тогаш се структурни (морфолошки) геномски мутации. Во зависност од тоа дали промените се врзани за автосомите или за гоносомите (половите хромозоми) се говори за автосомни (нумерички и морфолошки) и гоносомни (нумерички и морфолошки - структурни) аберации.

Во зависност, пак од тоа дали промените се пренесуваат или не се разликуваат стабилни и нестабилни геномски мутации. Постои уште и балансирана и небалансирана геномска промена, врзана за структурата на хромозомите. Балансираната ја задржува главно масата на геномот непроменета, додека кај небалансираната промена постои дефицит или вишок наследен материјал што доведува и до промени на фенотипот. Носителите на балансираните геномски мутации носат одредена опасност за своето потомство, бидејќи во текот на редукционата делба со рекомбинација и сегрегација може да се добијат и балансирани и небалансирани гамети. Структурните геномски мутации можат да бидат преодни и трајни. Оштетувања со вирусни инфекции, со X - зраци и некои лекови (LDS, цитостатици) можат да доведат до преодни, многу ретко до трајни геномски мутации. Према статистичките податоци 0,5- 1% лица носат големи геномски мутации. Процентот на аберации особено е голем кај спонтано абортираните плодови. Дури 20-60% од спонтано абортираните зародиши носат геномски мутации.

Иако секоја хромозомска промена не води и до фенотипски промени, сепак големе бројот на патолошки состојби во клиничката медицина кој етиолошки може да се објасни со геномските мутации. Значи, промените во бројот или во формата на хромозомите не cе само мирна генотипска мутација, туку тие се најчесто со последици на фенотипот. Тие особи, кои носат одредена мутација, односно патолошки генотип, а без последица по својот фенотип се нарекуваат мирни носители на геномски мутации. Под геномски мутации спаѓаат: полиплоидија и анеуплоидија.

ПОЛИПЛОИДИЈА

Полиплоидијата означува повекекратно зголемуване на целата хромозомска гарнитура, поточно намножување на комплетниот хромозомски сет (3n, 4n, 5n). За човек се карактеристични триплоидија (Зn) и тетраплоидија (4n) како нормална појава се сретнува во клетките на црниот дроб и мегакариоцитите. Повеќе од 2n ce сретнува во туморските ткива на човек, во абортирани плодови, во невитални родени монструми, кои живеат сосема кратко. Типови на полиплоидија се:

Триплоидија- Таа може да настане по пат на различни цитолошки механизми: 

a) Со нарушуванье на митозата во половите клетки, односно со појава на ендоредупликација во нив; 

б) Со нарушувања во меjоза 1 или 2 кога доаѓа до појава на диплоидни гамети; 

в) Со диспермија, при оплодување со два спермиуми, што се смета за најчеста причина за триплоидијата. 

Тетраплоидија- Таа главно настанува во постзиготен стадиум, со супресија на делбата на зиготот, кога хромозомите се удвоени, а не настанува делбата на цитоплазмата. Нe се исклучува можноста и на оплодување со 3 спермиума. Според потеклото на геномите, полиполидите можат да се поделат на:

• Автополиплоидија – кои се добиваат со умножување на геномот од ист вид
• Алополиплоидија- кои се добиваат со умножување на геномот од различен вид

Полиплоидијата е карактеристична за растителнитe организми. додека за човекот таа штетна, главно летална.

АНЕУПЛОИДИЈА

Оваа појава претставува промена во бројот на хромозомите каj одреден вид. Ако, хаплоидниот или диплоидниот број од хромозомската гарнитура е намален или зголемен за некој хромозом тогаш се зборува за анеуплоидија. Хипоплоидија е појава на анеуплоидија каде диплоидниот број (на пример кај човек), е намален за некој хромозом.

Хиперплоидијата претставува полисомија, односно наместо парови со одредениот хромозомски број се сретнуваат 3, 4, 5 и повеќе хромозоми на еден пар од диплоиден хромозомски сет и тогаш се говори за трисомија (2n+1), тетрасомија (2n+2), пентасомија (2n+3) итн., како типови на полисомија, односно хиперплоидија (хипердиплоидија). Ако пак наместо два на пар хромозоми има само еден хромозом тогаш таквата појава се означуава како моносомија (2n-1). Taa е пример за анеуплоидна хиподиплоидија. Секако дека, секоја анеуплоидија го менува и вкупниот бpој хромозоми па така, со моносомијата одат 45 хромозоми, со трисомијата 47, со тетрасомијата 48 хромозоми во хуманиот кариотип. Анеуплоидијата е најчеста геномска мутација кај човек.

За разлика од невиталните зародиши (зачетоци) со полиплоидија, многу плодови со анеуплоидија помалку или повеќе се развиваат абнормално, се раѓаат и живеат. Промените во поединечните парови хромозоми настануваат поради грешки во текот на митозата или мејозата, кои со заедничко име се означуваат како нераздвојување на хромозомите- nondisjunction. Toa значи дека сестринските хроматиди во текот на мејозата или хромозомите на еден пар во текот на митозата не се разделуваат туку заедно одат во една ќеркина клетка cо што настануваат трисомии, односно моносомии. 

ХРОМОЗОМОПАТИИ ВО ХУМАНАТА ПОПУЛАЦИЈА

Постојаноста на хромозомската гарнитура е од големо значење за нормалниот раст, развиток и психофизичкото формирање на самата личност. Зголемен или пак намален број на хромозоми предизвикува промени во генотипот, што диведува пак до промени на фенотипско (надворешен изглед) ниво, како што се мултипни конгенитални марфорации, ментална ретардација, дизморфични особености на лицето и главата кои се карактеристични за автозоните, отколку за гоносомните аберациии.

Пореметувањето во растот и развојот, заболувања и синдроми настанати како последица на нумерички или стртурни аберации на хромозомите се познати како хромозомопатии. Хромозомопатиите се геномски мутации кои се детектираат со кариотипизација. Досега се опишани голем број, над 600, кои се застапени со 1 % од живородените деца. Клиничката слика условена од аберациите зависи пред се од типот на хромозомот кој е опфатен со аберацијата. Автозомните во принцип даваат посерииозни нарушувања на фенотипот од гоносомните.

АВТОЗОМНИ ХРОМОЗОМОПАТИИ

Од хетероплоидиите на автосомите најкарактеристичаи за хуманата популација се трисомиите. Кога во кариотипот ќе доде до формираве на три автосомни хромозоми се добива автосомна хетероплондија која предизвикува тешки конгенитални последжи кај идивидуите.

DOWN- ОВ СИНДРОМ (ДС)- е првата медицинска состојба која е опишана. Откриена е во 1959 год. од страна на Jerome Lejeune кој ја утврдил поврзаноста на помеѓу клиничката слика на овој синдром и трисомијата на 21 пар на хромозоми во кариотипот. ДС го добил името според John Langdon Hayden Down, кој во својоте есеј во 1866 год. прецизно ги опишал типичните карактеристики на ДС. Кај група на деца кои биле со ментална ретардација, монголоидна идиотија (косата не е црна како кај монголскиот народ, туку е ретка и права со кафеава боја. Лицето е рамно, а образите се округли и латерално се шират. Очите се косо поставени и внатрешните агли на очите се премногу оддалечени еден од друг, усните се дебели со трансверзални физури, јазикот е дебел, носот е мал и со каракеристична мајмунска шака. 

Појавата на овој синдром е правопропорционален со староста на мајката. Колку е постара мајката, толку е поголема веројатноста да се роди дете со ДС, бидејки не доаѓа до развдојување на хромозомите во процесот на мејоза кај јајната клетка. Инциденцата на мајка на 30 год. да роди дете со ДС е 1 на 1.000, доколку кај мајка на 35 год. таа веројатност изнесува 1 на 400, додека пак над 45 год. изнесува 1 на 12 живородени деца.

Децата со ДС се разликуваат меѓу себе во однос на различни физички клинички знаци. Дредени карактеристики кај овие деца се менуваат во текот на времето. Епикантусот и зголеменото масно ткиво се намалуваат како детеро расте, додека пак денталните аномалии се нагласуваат со растот. Кај единките со ДС менталната ретардација е една од основните симптоми во дијагностиката на синдромот. Кај нив се издвојува една гранична группа со IQ 70- 85 и кај кои се јаавуваат потешкоитии во улењето, а не се со ментална ретардација, но во најголем дел од децата се со IQ под 20. Фенотипските симптоми и знаци кои се опишани кај ДС, се многу типочни и лесно се препознаваат, но често има и и примери кога тие тешкко можат да се утврдат. Поради сето тоа во поставувањето на дијагностиката задолжителна е анализа на хромозомите.

Мозаицизамот кај децата со ДС е со 2-4 % застапеност. Присутни се различни клеточни линии на ниво организам, со кариотип кај жените (46XX/ 47XX, +21), а кај мажите се со кариолошка формула (46XY/ 47XY, +21). Одредени единки не се и свесни дека се носители на клеточна линија со ДС, бидејќи овие лица се мозаици, па во зависност кој органски систем е зафатен со трисомија на 21 хромозом, такви фенотипски карактеристики ќе имаат.

PATAU – СИНДРОМ (ПС)- втор по појавност хромозомопатија на автозоми е Patay синдром. Се јавува како трисомија на 13 пар на хромозоми. Опишан е од Patay и сор. Во 1960  год. се работи за нумерилка абериција која е настаната како резултат на неразвојување на хромозомите во кариотипт на индивидуата со вишок на хромозом во D групата, поради што е познат и како трисомија D1.

Таа се јавува во 80 %, но е застапена е и како мозаична форма кај машки индивидуи (46XY/47XY, +13), 20 % женски  (46XX/47XX, +13).  Инциденцата варира од 1 на 4.000 – 1 на 12.000 живородени деца, а вуочено е староста на мајката. Од родените деца преживуваат само 19 % во првата година. Во поглед н афенотипските карактеристики најуочливи стигми се рацепот на устата (зајачка уста) и непцето, микрофталмија и полидактилија (хексадактилија (6 прсти)), синдактилија (сраснати прсти). Черепот често е помал со абнормален облик, поради што се јавува и дисморфија на лицето, со ччести хемангиоми. Индивидуите се со ниско поставени уши, раздвоени очи, широк и рамен нос, и дефекти  во сетилоо за слух. Овие индивидуи имаат аномалии и на репродуктивните органи, срцеви малформации и промени на ниво во ЦНС, со што умираат многу рано.

EDWARDS- ОВ СИНДРОМ (ЕС)- преставува хромозомопатија. Се јавува како трисомија на 18 пар на хромозоми. Прв пат е опишан од Wdwards и сор. во 1960 год., како трисомија на 17 пар на хромозоми. Инциденцата варира од 1 на 3.000 – 1 на 8.000 живородени деца. Како и предходните синдроми, карактерстино е староста на мајката. Синдромот е со карактеристичен фенотип и со бројни гнгенитални малформации, па поради што ретко преживуваат детство и најчесто умираат веднаш по самото раѓање. Нормални карактеристики имаат мозаичните форми: машки (46XY/ 47XY, +18), женски (46XX/ 47XX, +18), чија застапеност е 10%. 

Се јавува заостанивање на растот, дисморфија на лицето, краток врат, граден кош со кратка градна коска и карлица, абнормални гениталии, абдомен и останати внатрешни органи. Индивидуите коммпетабилни со живот се со тешки ментални ограничувања. Меѓу живородените деца преовладуваат единските со женски пол, додека пак машките се елиминираат со спонтан абортус.

ПОЛОВИ ХРОМОЗОМОПАТИИ

Во хуманата популација се јавуваат многу наследни аномалии предизвикани со отстапувања во нормалниот број на половите хромозоми, кои фенотипски се изразуваат во вид на разни анатомски, функционални и психички нарушувања. Сепак, аберациите на половите хромозоми имаат помалку штетен ефект на фенотипот во однос на аномалиите на автосомите. Тоа се објаснува со инактивацијата на прекубројните X. хромозоми.

TURNER- ОВ СИНДРОМ (ТС)- овој синдром е наречен уште и како хипогоносомија Х. Преставува гоносомална моносомија предизвикана од нумеричка аберација на половите хромозоми. ТС прв го опишал Ullrich во 1930 год., меѓутоа не го земал во предвид одсуството на пубертетот кај овие особини. Случаи кои имаме низок раст со женски фенотип и бројни соматски малформации, примарна аномореа и стерилитет прв ги опишал Turner во 1938 год., по што и го добиле името кое како термин се користи и денес.

Појавата на ТС се објаснува со механизамот за нераздвојување на хромозомите во текој на оогенеза (создавање на јајце клетка – женски полови гамети) или пак во сперматогенеза (создаваје на сперматозоиди – машки полови гамети), но со поголема веројатност е дека се случува кај мајката увидел Fraserво 1963 год., со што и овде е пресудна староста на мајката. Според тоа недостигот на еден Х хромозом постои уште во зиготот со чија делба сите новоформирани клетки носат иста аномалија. ТС е со кариолошка формула 45, Х0.

Болеста најчесто се открива по раѓањето, кога се уочливи конгенитални аномалии: примарен билатерален Pteridium coli и Cobitus valgus, помала породилна тежина 2.500- 2.900 g со должина од 45- 75,5 cm, или пак кај млади девојки кај кои имаме заостанување на растот и отсуство на пубертет. Фенотипските карактеристики се варијабилни и зависат од кариотипот на единката, па поради тоа се разликуваат: женски (кој е почест) и машки ТС (Nonnan Syndrome). Клиничките белези на ТС се:  низик раст (140- 150 cm)- иако соматотропниот хормон (хормон на растот) се лачи нормално, инфантилен утерус со големина на лешник, наместо годнади имаме сврзно ткиво, недостасува жлездесто ткиво во дојките, карактеристични промени на кожата, растеглива кожа (Cutis laxa), широк врат и крила на вратот (Pteridium coli).

Имаме псеудоедеми на рацете и нозете, дисморфија на лицето (хипертелоризам, страбизам, егзофталмус, епикантус, спуштен капак, малформација на ушите), лицето е налик на срце, ниско поставен раб на косата, вродени срцеви аномалии, промени на ниви на внатрешни органи (бубрези), коски, проширен граден кош, бразда на четирите прста, ментална ретардација која не е застапена кај сите единки, психички промени. Освен што е присутна една клеточна (стандардна) линија на ТС со кариолошка формула 45, ХО. Присутни се и мозаици на ниво на организам, со кои постојан една или повеќе клеточни линии во завстост од тоа која фаза од клеточната делба на зиготот е зафатена промената. Така кај одреден организам може да се сретне и мултипли мозаицизам од 45, Х0/ 46,ХХ (едно барово тело)/ 47, ХХХ (две барови тела)/ 48, ХХХХ (три барови тела).

98 % од единките со ТС се со кариолошка формула 45, Х0 не го преживуваат раѓањето. Околу 60 % од жените со ТС кои имаат 45 хромозоми, во нивните клетки неможе да се најде Барово тело. Повеќето единки се дијагностицираат само врз основа на нивниот ифертилитет. Околу 1/3 од единките со ТС се со примарна амонореа. Единките имаат проблеми при ориентација во просторот, читање на географски карти, прецртување на геометриски фигури.

ТРИСОМИЈА НА Х ХРОМОЗОМОТ (TRIPLE X)- преставува нумеричка хромозомопатија со кариолошка формула 47, ХХХ и се среќава само кај женскиот пол во хуманата популација. Појавата на Triple X нема назив на “синдром” поради тоа што единките се со нормални фенеотипски карактеристики кои сосема се здрави и нормални. Во поретки случаеви може да дојде до умножување на Х хромозомот што доведува до ментална ретардација. Единките на Triple X се фертилни и нормални. Инциденцата за појава на Triple X е 1 на 1.000 новородени деца. Поновите студии на Стујард, Нитли и Парк посочуваат значителен ризик за ментална ретаардација- околу 3/4 од носителите на ова заболување појавуваат потешкотии во учењето.

ПОЛИСОМИЈА НА Х ХРОМОЗОМОТ КАЈ ЖЕНСКИОТ ПОЛ- кај женските единки се среќаваат тертасомици (48,ХХХХ) и пентасомици (49, ХХХХХ). Зголемувањето на бројот на Х хромозомите во соматските клети доведува до абнормалност и намалување на менталната способност на самите единки. Вообичаени се следните фенотипски карактеристики: ментална ретардација,неконтролирано движење на очите, нерзвивање на утерусот и дојките, дефекти на скелетот.

KLINEFELTER- ОВ СИНДРОМ (КС)- познат е уште и како машка хипергоносомија Х, е хромозомопатија која е поврзана со половите хромозоми. Кариолошка формула на КС е 47, ХХY. Со појава на едно барово тело во соматските клетки. Прв пат е опишан од страна на Klinefelter и сор. во 1942 год., кај машки пациенти на кои се забележани тестикуларна атрофија (неразвивање на тестисите) и гинекомастија (развивање на гради). Инциденцата е 1- 500 или 1- 1.000 живородени деца. Типичната клиничка слика на КС е високиот раст (поради зголемената секреција на соматотропниот хормон), неизразени машки карактеристики за соодветната возраст, оскудна влакнатост по телото, долги раце, гинекомастја (развивање на гради), мали тестиси во текот на пубертет, стерилност, мала психичка ретардација, сколоност кон девијантно однесување, проблеми со сексуалната ориентација.

Сиптомите се појавуваат во пубертетот, поради што на порана возраст и по раѓањето тешко може да се забележи КС. Повеќето од проблемите се врзани со секундарен карактер на самата единка, како последица на намаленото ниво на тестостерон. Потребно е дијагностиката на КС да се открие на помала возраст за да се воведе хормонска терапија, за да се избегнат одрендени дејства на КС. Постојат и мозаични форми со кариолиска формула од типот на 47, ХХY/ 46,XY/ 46,XX- кај која нормалната диплоидна клеточна линија (46,XY) допринесуваат за нормална сперматогенеза. Како и другите хромозомопатии и овде клучна е староста на мајката.

ДВОЕН Y СИНДРОМ (JACOB SYNDROME)- познат уште и како хипергоносомија на Y хромозомот. Опишан е прв пат од Sanberg и сор. во 1961 год. како двоен Y. JС е со кариолошка формула 47, XYY, а има и такви и со 48, XXYY.  Клинички синдромот се карактеризира со висок раст, аномалии на половите органи, агресивно и девијанско однесување, намален коефициент на интелигенција. Овој сибдром е познат и како “синдром на криминалец”.

Мутациите се среќават кај сите живи организми. Дел од мутациите се корисни, а најголем дел се штетни. Самите мутации предизвикуваат оштетување на DNA веригата, а со самото тоа и промена на полипептидната верига.

Кај повеќеклеточните организми, мутациите можат да се наследат само кога влијаат на половите клетки. Како последица на мутациите може да биде, на пример, генетска болест. Меѓутоа, иако на краток рок може да изгледаат штетни, мутациите се суштински за нашето долгорочно постоење. Без мутација нема да има промена, и без промена животот не би можел да се развива. Како што Чарлс Дарвин во своето дело “Потекло на видовите” која излегла во 1859 година, вели: “За да имаме еволуција, потребно е да имеме мутација”.

Автор: Иван Ефтимов

Користена литература:
- Димеска Г., Генетика- Интерна скрипта, ПМФ, Скопје, 2011 год.

- Митева Н., Општа биологија со цитологија, генетика и ембриологија- Интерна скрипта, ПМФ, Скопје, 1998 год.

- www.slideshare.net

- www.arribasalud.com

- www.wikipedia.org

Контакт: naucibiologija@gmail.com
Забрането е копирање на мaтeријал без дозвола од авторот